مهره‌ی حیاتی

قبل از انقراض دایناسورها، دوران دانشجویی در یک شرکت نقشه‌برداری کار می‌کردم. یک همکار داشتیم، اسمش مثلا علی. هم‌ سن‌وسال ما بود تقریبا، شاید یکی دوسال بالاتر. از همان اول که ما وارد دانشکده شده بودیم علی در حال پاس‌کردن دروس ترم‌های قبلی و قبل‌ترش بود. آن‌قدر قبل‌تر که آدم شک می‌کرد که درس‌های دوران دبیرستانش را هم با خودش آورده و آخرش بعد دو سال درجا زدن انصراف داد. انصراف داد یا خیلی مودبانه‌تر دانشکده انصرافش داد و اخراجش کرد را دقیق نمی‌دانم. فقط می‌دانم رفت. گفت کار می‌کنم و دانشگاه آزاد می‌روم بهتر از این دیوانه‌خانه است. این وسط‌ها هم ابراز احساسات به یکی از خوشگل‌ترین دخترهای کلاس کرده بود و اما تهش مثل دانشکده رفتنش ناکام ماند.

علی عادت داشت در شرکت هر کسی هر موضوعی را بیان می‌کرد می‌گفت که بلد است. از کارهای سخت و مزخرف نقشه‌برداری زمینی و کار با دوربین بگیرید تا کارهای پردازشش با سیستم و پهباد و نحوه‌ی درست‌کردن قهوه و پوشک بچه. به همه چیز علامه‌طور نگاه می‌کرد و نظر می‌داد. بی‌آنکه نظرش را بخواهند یا لزومی باشد. این رفتارش روی مخ همه بود.

شرکت یک کارمند دانشجوی دیگری هم داشت که کاربلدترین فرد بین کارمندان آن‌جا بود. مثلا کبری. علی حتی به کارهای کبری هم ایراد می‌گرفت یا اظهار نظرهای بیجا می‌کرد و در غیابش عادت داشت دیرکرد خود را گردن کبری بیاندازد. یکبارهم پردازشش اشتباه بود انداخت گردن کبری و یک مقاله‌ی عریض و طویل برایش ایمیل کرد که یاد بگیر اینگونه عمل کن. کبری که بریده بود از کلکل‌کردن با کارهای علی، کلا حسابش نمی‌کرد. اینکه علی واقعا بلد بود یا نبود بماند اما ته قضیه فکر می‌کنم اگر بلدبودنی هم در کار بوده این اخلاقش که همه اشتباه می‌زنند و من فقط درست می‌گویم، همه چیز را خراب می‌کرد. حتی مهارت‌ها و حرفه‌اش را.

برعکس علی، کبری بود. همیشه یک گوشه‌ی کار را می‌گرفت و جلو می‌رفت. مدام منتظر دستورالعمل و رئیس‌بازی نبود. از انجام یک کار و به پایان رسیدنش خوشحال می‌شد. با اینکه دانشجو بود بجز پروژه‌ها، به دادِ مناقصه‌ها و کارآموزهایی که زیردستش بودند می‌رسید. به معنای واقعی کلمه، کبری یک مهره‌ی حیاتی بود. اوقات خالی‌اش را هم مدیر یک شرکت دیگر ازش خواهش کرده بود که بیاید و کمکی کند. هر چند وقت یکبار هم برای آن شرکت کار می‌کرد و از فضای استارت‌آپی آن‌جا خوشش می‌آمد. مسئول سمینارها و بحث‌هایش می‌شد. آخرهای دوره‌ی کارشناسی‌ هم یک موضوع را پیدا کرد و چسبید به آن. بابت آن ایده مقاله خواند و سرمایه‌ای جمع کرد برای اجرای کارش. ارشد که قبول شد همه چیز را کنار گذاشت و چسبید به همان ایده‌ای که پیدا کرده بود. ایده‌اش در حوزه‌ی پزشکی بود و چون هنوز آن‌چنان شناخته شده نبود مطب‌ها را یکی یکی رفت و گفت که رایگان برایشان کار می‌کند. آخر یک پزشک راضی شد و در آن کلینیک مشغول شد تا ایده‌اش را اجرا کند. کبری نه بچه پولدار بود نه کسی را داشت که پشتش را بگیرد. بابت همین یک کار هم تا خرخره زیر بار قرض رفته بود. بعد از یک مدت هم شد همه کاره‌ی آن کلینیک. بجز کار خودش برای بیمارهایی که می‌آمدند یک سیستم آمارگیر تنظیم کرده بود. کم‌کم جایش در آن کلینیک محکم شد و حتی می‌خواست برود دکتر نمی‌گذاشت.

کبری یاد گرفته بود چگونه یک مهره‌ی حیاتی شود. منتظر نماند. دانشش را بالا برد، ادعایش متناسب با دانشش بود. این مهره‌ی حیاتی بودن را ست‌گادین می‌گوید، گادین می‌گوید باید بتوانید مهره‌ی حیاتی کار شوید تا قابل جایگزین نباشید.

علی مهره‌‌ی قابل جایگزین بود. اما شرکت او را نگه داشته بود نه بخاطر مهارت‌های آبکی که داشت. بلکه بخاطر اینکه علی حقوق آن‌چنانی نمی‌گرفت و یک سال بیشتر بود که شرکت به او بدهکار بود. ولی بالاخره می‌توانست جعبه‌ای جابجا کند.

به گمان من، آدمیزاد اگر جایی هم ادعایی دروغین می‌کند یکجایی باید آن‌را بنویسد. چون اگر دیگران باور کنند، خودش هم باور می‌کند و واقعیت را آن‌طور که هست نمی‌پذیرد و نمی‌بیند. تا آدم هم نپذیرد و ضغفش را نبیند، اندک تلاشی برای تغییر نمی‌کند. علی با پیش‌فرض اینکه بلد بود، نه دنبال مهارتی رفت و نه کاری کرد. در همان شرکت ماند و هنوز هم همچنان آن ادعاها را دارد و با لو رفتن هر کدام، عزت‌نفسش را نابود می‌کند.

آدمیزاد در یک جنبه‌ی زندگیش که خوب جلو برود، آن یکی جنبه‌های زندگی خود به خود بهتر می‌شوند. مثلا آدم در باشگاه بهترین بسکتبالیست باشد، کم‌کم این بهترین بودنش نشت می‌کند به کل زندگی‌اش. از اخلاق و رفتار بگیر تا طرز غذاخوردن. این در تمام زندگی کبری مشهود بود. شاید بعضی وقت‌ها از زمین و زمان شکایت می‌کرد اما ته دلش از اینکه در یک حوزه مهره‌ی حیاتی مثبتی شده بود و ذره ذره این مهارت‌ها را جمع می‌کرد، راضی بود. تاثیر این تلاش‌هایش نشت‌کرده بود به کل زندگی‌اش.

تا بحال در زندگی‌ام کسی را ندیده بودم که مثل کبری شوق زندگی‌کردن داشته باشد و بابت چیزهای کوچک هم که شده سر ذوق بیاید. تصمیم کبری درست بود. انتظار انقلاب نداشت، یک گوشه‌ی زندگی را گرفت و جلو رفت.

کبری دمت گرم، همه سختی می‌کشند اما هنر نتیجه‌گرفتن را هر کسی ندارد. توان جمع‌کردن با حوصله‌ی مهارت‌ها را هر کسی ندارد. تو سه هیچ از همه جلویی.